Çok sayıda insan jeo-uzamsal sorunları anlayamıyor ve hatta küresel vatandaşlar olarak bunların etkilerini bilemiyor ve etkili kararlar alamıyor.
Kasım ayının her üçüncü haftasında öğrenciler, aileler ve topluluk üyeleri sınıfta dersler, oyunlar ve meydan okumalar ile genellikle politikacılar ve iş liderleriyle toplantılara ev sahipliği yaparak coğrafyanın önemine odaklanmayı sağlarlar.
Coğrafya Farkındalık Haftası, öğretmenler, ebeveynler, topluluk aktivistleri ve coğrafi olarak düşünen tüm dünya vatandaşları için materyal ve kaynaklara erişimle desteklenmektedir.
Ben de artık bir Coğrafi bilgi sistemleri çalışanı olarak Hem coğrafya haftası hem de GISDay – CBSGünü sebebiyle katkıda bulunmak istiyorum.
Öncelikle biraz geriye lise yıllarıma giderek bilgilerimi gözden geçiriyorum..
Coğrafya nedir?
Coğrafya, insanlar ve yer (mekân) ile bunlar arasındaki ilişkiyi inceleyen bilimdir. Coğrafyacılar, hem Dünya yüzeyinin fiziksel özelliklerini hem de onun üzerine yayılmış insan topluluklarını keşfederler. Ayrıca insan kültürünün doğal çevre ile nasıl etkileşime girdiğini ve konumların ve yerlerin insanlar üzerinde nasıl bir etkisi olabileceğini incelerler.
Yandaki harita parçasını 2018 senesinde Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık’ daki bir sergiden çektim. Anadoluda Antikçağ yerleşimlerini gösteriyor.
Gregg ve Leinhardt (1994), coğrafyayı 4 özellikle karakterize edilen bir disiplin olarak tanımlamaktadırlar. Birincisi bir yere eşsiz bir karakter kazandıran, yeryüzü üzerindeki özelliklerin dağılımıdır (Örn: dağlar, nehirler, denizler vb.). İkincisi, bazı şeylerin oldukları yerlerde ve zamanda neden ve nasıl meydana geldiğini anlamaktır (Örn: Volkanlar gibi). Üçüncüsü, meydana gelen olayların, diğer olaylarla ilgisi ve bağlantısıdır (Örn: Yağmur ormanlarının tahribi). Sonuncusu, coğrafyanın haritalar ile bilgilerin ve fikirlerin iletişimini sağlamasıdır. Bu dört özellik birbiri ile çok çeşitli yollardan etkileşim içindedir. Bunlardan ilk üçü coğrafyanın temel prensipleridir. Sonuncusu ise coğrafî araştırmalar sonucu elde edilen bilgilerin ifadesidir.
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) nedir?
Coğrafi bilgi sistemi (CBS), coğrafi bilgiyi diğer adıyla konumsal ya da mekânsal bilgiyi toplamaya, saklamaya, güncellemeye, işlemeye, gerektiğinde yaratmaya, analiz etmeye ve göstermeye yarayan; içerisinde donanım, yazılım ve personel bulunduran bilgi sistemlerinin genel adıdır.
Yanda herkesin ilgisini çekebilecek bir çalışmayı görüyorsunuz. Türkiye iş bankası Müzesi’nde düzenledikleri İstiklal Sergisini gezerken görmüştüm, bir Kuvayı Milliye haritası. Üzerinde tarihlerle o senelerde (1918-1921) gerçekleşen olaylar yazılı.
Bu harita ile bu günlere nasıl geldik daha iyi anlayabilmek mümkün.
Bir CBS çalışması; Harvey kasırgası
ABD tarihindeki en maliyetli doğal afet olduğu tahmin edilen Harvey Kasırgası, birçok insanı zor bir kararla baş başa bıraktı:
Evimi terk mi edeyim yoksa fırtınanın bitmesini mi beklemeliyim?
Yerel ve federal kurumların sayısız uyarısıyla binlerce kişi kasırga uyarılarına kulak vermeyi ve evlerini tahliye etmeyi seçti.
Tahliye hareketiyle ilgili üç ana soru:
- İnsanlar nereye terk etti?
- İnsanlar nereye gitti?
- Ve kim kalmaya karar verdi?
Baz istasyonlarından ve diğer benzersiz kaynaklardan günlük olarak elde edilen milyarlarca sinyalden toplanan Teralytics verilerini kullanan Esri, bu üç soruyu yanıtlamaya çalışan bir harita oluşturdu.
Haritada turuncu kareler insanların boşalttıkları yerleri gösteriyor.
Örneğin, Houston’ın kalbinde (sağdaki açılır pencerede gösterilmektedir) kasırga karaya vurmadan önce bölgeden yaklaşık 10.000 kişi ayrıldı ve geriye sadece 12.838 kişi kaldı, Houston nüfusunda neredeyse %50’lik bir düşüş oldu.
Mor daireler, insanların geldiği alanları temsil ediyor.
Soldaki pencerede mor ile vurgulanan alana bir haftada yaklaşık 15.000 kişi daha gelmiş.. yani nüfus 15.000 kişi artmış.
Gri poligonlar 100 yıllık taşkın ovalarını temsil ediyor. Taşkın ovalarındaki insanların çoğunun sel bölgesi dışındaki yerlere nasıl tahliye edildiğine dikkat edin (turuncu kareler taşkın alanlarındayken birçok mor daire değil).
Buradaki mavi kareler, nüfusun bir hafta önce ve kasırga sırasında aynı olduğu alanları temsil ediyor. İnsanların kalmaya karar verdikleri yerin bir temsilidir, ya fırtınanın bitmesini bekliyorlar ya da yer değiştirmeyi göze alamıyorlar.
Bu bölgelerin San Antonio ve Houston gibi büyük şehirlerin eteklerinde nasıl olduğuna dikkat edin.
Burada ev sembollerine tıklayarak barınakların konumu, saatleri ve web sitesi hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
Kasırgalar çok büyük hasara ve can kaybına neden olabilir. Çevrimiçi haritalarla tahliye stratejilerinin planlanmasına yardımcı olabilir ve bulgularınızı karar veren kişilerle paylaşabilirsiniz.
Kasırga dışında diğer doğal afetlerle de ilgili benzer analizler CBS olanakları ile mümkün.
Model nedir?
Modeller, gerçek dünyaya ait coğrafi bilgilerin sorgulanması, analiz edilmesi ve sunulması süreçlerine yönelik yöntemsel yaklaşımlardır. Modele belki en güzel örnek inşaat şirketlerinin inşaatı satabilmek için yaptıkları maketler olabilir. Planlanan gerçeğe uygun yapılırlar.
CBS kapsamında modeller ise, basit bir veri tablosundan, analiz süreçlerine; mekânsal sorgulamalardan, ilişkisel yaklaşımlara kadar farklılık göstermektedir.
Kasırga örneği de aslında bir model.. baz istasyonları ve diğer kaynaklardan insanların zaman içinde taşınma hareketleri analiz edilmiş.
Coğrafi varlıklar öklit uzayında yer aldıklarından kartezyen koordinatlarıyla konumlandırılmaktadır. Öklit model ile de nokta, çizgi veya poligon olarak gösterilebilen coğrafi varlıklar iki ya da üç boyutlu olarak CBS ortamına aktarılabilmektedir (Miller ve Wentz, 2003).
Model, gerçek dünyada meydana gelen bir ya da daha fazla sürecin soyutlanarak CBS yardımı ile sunulmasıdır (Goodchild, 2005). Bu nedenle CBS, coğrafi/mekânsal modeller ile coğrafi olgulara ait problemlerin çözümünde sağladığı bu imkan ile farklı disiplin ve perspektifler arasında kurduğu köprü nedeniyle önemli bir araçtır (Longley vd., 2005).
Houston’daki nehir taşmaları sebebiyle bir de eğitici harita yapılmış : https://www.harriscountyfemt.org/
Burada100 yıllık taşma ovaları daha az riskli, daha açık mavi ile gösterilmiş.
Model kelimesi CBS kapsamında temel olarak iki farklı anlam taşımaktadır. Bunlardan ilki, veri modellemesidir. Houston örneğimizde akarsu, nehir, çaylar , yerleşim yerleri çeşitli nitelikleriyle öz nitelik tablosunu oluştururlar. Bu öz nitelik tablosunda yapılan gruplamalar harita üzerinde görselleştirilerek anlamlı bir analiz ve model oluşturulurlar.
CBS ve bilgisayar teknolojilerindeki gelişmeler modellerin daha gerçeğe yakın olmasını sağlıyor. Özellikle CBS’deki katman mantığı analizleri görselleştirerek daha kolay anlaşılmasını sağlıyor. Houston örneğinde akarsular katmanı, şehirler katmanı, taşma özellikleri katmanı gibi farklı katmanlardan söz etmek mümkün. Bunların üst üste oturması ile analiz daha kolay yapılabiliyor.
Konu ile ilgili problemlerden biri bu modellerin paylaşımı olarak karşımıza çıkmaktadır. Modelleri tanımlayan kabul edilmiş bir metot ve modeller için merkezi bir paylaşım alanı olmaması onların ulaşılabilirliklerini önlemektedir.
Bu kapsamda standartların oluşturulması ve çeşitli modellerin kullanım yöntemlerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Modelleme çeşitleri ve veri çeşitleri ayrı bir yazı konusu olsun..
Peki siz neyin analizini yapmak isterdiniz?
Nasıl bir yol izlerdiniz bu analizi yapmak için?
Bu sorulara verdiğiniz cevaplar ile kısa 2-3 paragraflık bir yazı yazabilirseniz ben onları web sitemde paylaşacağım.
Referanslar:
You must be logged in to post a comment.